lerendeoverheid

De decentralisaties in het sociale domein bij gemeenten zijn niet alleen een uitdaging voor lokale politici, bestuurders en gemeenteambtenaren. Ze zijn daarnaast erg interessant als proeftuinen voor leren en ontwikkelen. Op zo’n 400 plekken in het land (gemeenten en regionale samenwerkingsverbanden) worden tegelijkertijd nieuwe leer- en werkvormen uitgeprobeerd en gezocht naar andere omgangsvormen met de lokale gemeenschap.

Leren transformeren
Met als rode draad leren loslaten, werken in netwerken en vanuit vertrouwen, niet de regels maar het vraagstuk centraal en mét burgers samen onderzoeken wat nodig is en óf de overheid daar wel een rol in heeft. Niet voor niets wordt dit de ‘transformatiefase’ genoemd en staat er vijf jaar voor om die ‘kanteling’ te realiseren.

Er is geen handboek waarin staat hoe dat moet, dus is het noodzakelijkerwijs een proces van vallen en opstaan, werkende weg ontdekken en ervaren wat past en leren van elkaars ervaringen. Naast alle organisatieveranderingen is het voor vele betrokkenen ook een persoonlijk ontwikkelproces.

Nieuwe rollen van de overheid
De overheid en haar medewerkers zoeken naar rollen die passen bij deze tijd, waarin de (social) media, digitalisering, beschikbare gegevens (big data) maken dat burgers over tenminste dezelfde informatie kunnen beschikken als de overheid en hun invloed uitoefenen via alle mogelijke kanalen. ‘De samenleving’ is een gelijkwaardige speler in beleid en uitvoering geworden.

Dit sluit weliswaar mooi aan bij de beoogde kanteling van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving en het streven naar een terugtredende overheid, omdat die simpelweg onbetaalbaar is geworden. In de dagelijkse gemeentelijke praktijk is het echter niet minder dan een revolutie, waar de ene medewerker energie van krijgt en kansen ziet terwijl de ander helemaal niet op al die veranderingen zit te wachten en ze vooral als een bedreiging ziet.

Gemeenteambtenaren moeten dus mee ‘transformeren’ en dat is niet niks, als je rol decennia lang was om de rechtmatigheid te checken van aanvragen van burgers om die toe- dan wel af te wijzen. Nu moet de ambtenaar werkzaam in het sociale domein met diezelfde burger in gesprek om ‘de vraag achter de vraag’ helder te krijgen en in overleg te zoeken naar mogelijkheden in het sociale netwerk of andere – bij voorkeur goedkopere – alternatieven.

Lerend werken
Trainingen vraagverheldering en oplossingsgericht werken zijn voor die beroepsgroep en hun samenwerkingspartners in het team dan ook verplichte kost. Ook vindt veel onderlinge afstemming plaats om elkaar scherp te houden op de nieuwe koers, in de vorm van casuïstiekbesprekingen, intervisie, (team)coaching, rollenspellen, ‘leren op locatie’ etc.
Andere gemeenten benaderen de veranderende omgeving als een grote leergemeenschap, waarin burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties participeren. Soms gefaciliteerd door een online tool (forum, community, kennisbank) om met elkaar uit te wisselen.

Organisatiestructuur
De transformatie wordt in vele gemeenten ook doorgevoerd in de organisatiestructuur. De hiërarchische ‘harkjes’ worden overboord gegooid en vervangen door netwerkend werken en zelfsturende teams, waarbij soms de leidinggevenden verdwijnen na eerst de medewerkers te hebben gecoacht op het pakken van hun professionele ruimte en verantwoordelijkheid en focus op ‘de bedoeling’.

Terug naar ‘de bedoeling’
Dat laatste impliceert dat je je steeds afvraagt of dat wat je doet past in de bestaansreden van je organisatie; waartoe is die op aarde?
Een interessante exercitie, die helder maakt welke taken echt nodig zijn, want dienend voor de gemeenschap óf wellicht onnodige ballast blijken. Zo concludeerde de gemeente Barneveld dat het intern doorbelasten en de daarmee gepaard gaande administratieve lasten slechts geld kostten. Waarna deze activiteiten zijn geschrapt.
Omdat de invalshoek van ‘de bedoeling’ zo nieuw en anders is, is het van belang elkaar als collega’s scherp te houden op die kernvraag en daar regelmatig met elkaar op te reflecteren.
En niet te snel te roepen dat ‘de regels’ bepaalde zaken voorschrijven, want die regels zijn soms intern ooit bedacht en onderdeel geworden van de cultuur, in plaats van een harde wettelijke eis.

Leren van elkaars ervaringen
In collegiale leerbijeenkomsten in het land die de VNG in samenwerking met BZK en/of het A&O fonds gemeenten organiseert met diverse beroepsgroepen van gemeenteambtenaren, komen dergelijke vragen regelmatig aan de orde. In combinatie met de vraag “hoe kun je vanuit jouw rol de transformatie mede vorm geven” komt de bewustwording op gang en ontstaat ruimte voor nieuwe interessante perspectieven om die professionele ruimte te pakken en de eigen rol opnieuw ‘uit te vinden’.

• Een recent voorbeeld zijn de workshops “Sturing, monitoring en verantwoording” voor financiële professionals tijdens de Regiodagen Gemeentefinanciën in juni en juli 2015.
• En begin juni de Landelijke Inspiratiedag 3D’s en HR over de actuele verander-, leer- en ontwikkelvraagstukken van de decentralisaties in het sociale domein.
• Op de VNG website staan vele recente praktijkvoorbeelden van lerend werken
• Deze webpublicatie biedt een overzicht van nieuwe leer- en werkvormen onderbouwd met theoretische inzichten.
• In het najaar van 2015 start een leernetwerk “leren in het sociaal domein”. Belangstellenden die in hun gemeente met dit thema bezig zijn kunnen zich aanmelden via dchr@aeno.nl